Badem gülgiller familyasına ait orta büyüklükte bir ağaç türüdür. Tıpkı şeftali gibi bademin de yenilebilir kısmı sert dış kabuğunun içerisinde yer alır. Daha çok Hindistan, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’ya özgü bir ağaç türü olarak bilinir.
Peki onlarca faydası, değişik kullanım alanları ve bizim de sofralarımızda yeri olan badem nasıl yetiştirilir? Ne tür şartların olgunlaşması gerekir? Tüm ayrıntılarını öğrenebileceğiniz badem yetiştiriciliği derlememiz sizi bekliyor!
Badem Yetiştiriciliği Hakkında Ön Bilgiler
Günümüzde badem yetiştiriciliği veya ekimi işi gittikçe daha fazla artmakta ve özellikle Asya ülkelerinin çoğunda çok başarılı olmaktadır. Badem, bol miktarda sahip olduğu besin değerleri nedeniyle büyük pazar potansiyeline de sahiptir. Ayrıca bildiğiniz üzere; badem sütü, badem şurubu, badem unu, badem yağı gibi farklı kullanım alanları da çok çeşitliliğini sağlamaktadır.
Ticari olarak badem yetiştirerek büyük bir gelir elde edilebilir, ancak uygun çiftlik yönetimi becerilerine ihtiyaç vardır. Bununla birlikte bir badem, bahçelerde, saksılarda ve kaplarda da yetiştirilebilir. Yerel isimleri ise şu şekildedir: Badam (Hindistan), Bian tao (Çin), Hode badam (Nepal), Biteo Amondeu (Kore), Aelmon (Tayland), Lawzah (Arabista), Almond (İngiltere).
Badem Yetiştiriciliği Alanındaki Öncü Ülkeler
Sırasıyla; Birleşik Devletler, İspanya, İran, Fas, İtalya, Suriye, Tunus, Türkiye, Cezayir ve Çin bu alanın başataki isimleridir.
Badem Yetiştiriciliği ve Tarım
Dünyanın hemen her köşesinde badem yetiştirilebilir, aslında öyle de yapılıyor. Bununla birlikte, badem ağacının uygun iklim şartları ve hava koşullarında yetiştirilmesi üretimde önemli bir rol oynar. Optimum büyüme hızı için bir badem ağacı bitkisi, sıcaklığın 28 ila 38 derece arasında değiştiği ılıman ve sıcak bir atmosferde yetiştirilmelidir. Ayrıca çekirdeğinin iyi bir şekilde doldurulması için de serin bir kış gerekmektedir.
Bu mahsulün açılmamış çiçekleri 2 dereceye kadar soğuğa dayanabilir, ancak daha düşük sıcaklıklarda çiçeklerinin geçici bir süre zarar görebilme ihtimali de vardır. Badem ağaçları don koşullarına çok duyarlı olduğu için don koşullarının sık görüldüğü soğuk bölgelerde plantasyondan kaçınmanız önerilir.
Badem Ağacı ve Toprak Gereksinimi
Badem ağaçları, çok çeşitli topraklarda yetiştirilebilir, fakat ideal toprak Ph değeri 6.8 ila 8.5 arasıdır. Bununla birlikte badem ağaçları, su tutma problemleri olan ağır ve zayıf topraklarda verimli bir şekilde yetişmez. Derin ve yassı topraklar badem yetiştiriciliği için ideal toprak türleridir. Ağır toprak türleriyse badem için verimli olmayan topraklardır.
Badem Yetiştiriciliği ve Arazi Hazırlığı
İyi bir toprak hazırlığı ekimde kesinlikle daha fazla badem verir. Ayrıca, ekili toprak ince eğimli formda olmalıdır ve yabancı ot ile diğer maddelerden arındırılmış olmalıdır. Toprağın verimliliğini artırmak için, çiftçilik sırasında hektar başına yaklaşık 25 ton çiftlik gübresinin eklenmesi gerekir.
İklim İsteği
Badem yetiştiriciliği için yazları kurak ve sıcak, kışları ise yağışlı ve ılıman Akdeniz iklimi oldukça idealdir. Tomurcuklarının kış şartlarına dayanıklılığı zayıf olduğu için özellikle ticari badem yetiştiriciliği soğukların hakim olduğu yerlerde yapılamaz.
Kışları dinlenme ihtiyacı duyan badem ağaçları için 90 ila 400 saat aralıklarında bir soğuklama yeterlidir. Yıllık yağış miktarı da mutlaka 300 mm ve üzeri bir orana sahip olmalıdır. Bu şartları hesaba katıp parçaları birleştirirsek Türkiye’de badem yetiştiriciliği için en ideal bölgenin Ege Bölgesi olduğunu söyleyebiliriz.
1. Adım: Toprak Hazırlığı
Temel bilgiler verdikten sonra uygulama safhasına geçebiliriz. Bilmemiz gereken ilk şey tabii ki zemine, yani toprağa dair bilgilerdir. Badem yetiştiriciliği için seçtiğiniz toprak ilkin derince sürülür. Güçlü toprak tiplerindeki dikim aralığı 8 – 9 m, zayıf ve görece derin olmayan topraklarda ise bu aralık 5 – 6 m olmalıdır. Burada önemli bir püf noktayı da bilmeniz gerekiyor: yağış miktarının azaldığı zamanlarda dikim aralıklarını mutlaka arttırmalısınız.
2. Adım: Bahçe Tesisi
Zeminden sonra bilmemiz gereken şey mekân, yani bahçedir. Dünyada da, ülkemizde de badem yetiştiriciliği çoğunlukla tohumla üretilir ve en önemli husus aşılamadır. En yaygın aşılama yöntemi; yaşlı çöğürler üzerine durgun göz aşısı olarak bilinir. Alternatif bir yöntem olarak kalem aşısı da tercih edilmektedir.
3. Adım: Bahçe Kurulumu
Sık yetişen meyve türlerinde sık dikim tercih edilmez. Badem de sık yetişen meyve türlerinden biri olduğu için daha esnek dikim politikaları uygulamanız gerekir. Bahçeler sıklıkla kare dikim uygun görülür. Badem ağaçlarının dikimi takip eden yaz dönemlerinde mutlaka birkaç defa sulanması elzemdir.
Kışları aşırı ve bademe zarar verecek derece soğuk geçmeyen yerlerde fidan dikimini Ocak ayında yapabilirsiniz. Daha soğuk bölgelerde ise uygun dikim tarihi Mart’ı gösterir. Fidanların çukurları ise 70 ila 80 cm derinliğinde ve genişliğinde olmalıdır. Fidanların aşı yerlerini asla toprak içinde bırakmamalısınız.
4. Adım: Yıllık Bakım Planları
Dikilen fidan tepeleri 70 ile 80 cm arasında vurulur. Dikimi takiben yaz budamaları da mutlaka yapılmalıdır. Yıllık bakım planını üçe ayırabiliriz:
- Sulama: Bahçe sulanıyorsa otların doğal gelişimine izin verilebilir; anca sulanmayan şartlar söz konusuysa badem bahçelerini mutlaka otsuz bırakmanız gerekir. Bununla birlikte, özellikle şiddetli yağışlar ve taşkınlar söz konusu olduğunda, bademler su durgunluğuna karşı çok hassas olduklarından, bitki tabanından fazla su tahliye edilmelidir.
- Gübreleme: Gübreleme sisteminizi belirlemeniz için uygulayacağınız en iyi yöntem toprak ve yaprak analizi yapmanızdır. Her yıl azot takviyesi yapmanız önemlidir. Orta ağırlıktaki topraklarda gübrelemeyi zamana yaymamalı, bir defada yapmalısınız. Bol yağışlı ve iyi sulanan yerlerde ise gübrelemeyi 2 ya da 3 partta yapabilirsiniz.
- Hasat: Badem yetiştiriciliği hasatı da oldukça önemli ve hassas olan bir iştir. Meyveler umumiyetle sopalar yardımıyla yere düşürülerek toplanır. Meyveler tam olgunlaşma zamanı geldiğinde ve dış kabuk da kavlandığında artık hasat zamanı gelmiş demektir.
Badem Yetiştiriciliğinde Üretim Teknikleri
İkiye ayırabiliriz:
a) Doğrudan Araziye Tohum Ekimi: Sulama imkânlarının kısıtlı olduğu bölgelerde tercih edilir.
b) Aşılı Fidanlarla Dikim Yapılarak: Sulama imkânın geniş olduğu bahçe ve arazilerde aşılı fidanlar kullanılmalıdır.
Bademin Kabuk ve İç Özellikleri
- Kabuk çok sert ya da çok yumuşak olmamalıdır; zira sert ve taş bademlerden yeterli verimi alamazsınız. El ve diş bademlerini ise muhafaza etmek zordur.
- Bademin karın kısmı mutlaka kapalı olmalıdır.
- Kuşların bademlere zarar verebileceği öngörülmelidir. Bu nedenle ki ince kabuklu el ve diş bademleri kuş zararının olmadığı yerler tercih edilmelidir.
Badem Yetiştiriciliğinde Verim
Badem yetiştiriciliği ya da ekiminin verimi; toprak türü, sulama tesisi, gübre uygulaması ve ekim sırasında uygulanan diğer çiftlik yönetimi becerileri gibi kilit noktaların ne kadar iyi uygulandığına bağlıdır.
Bademin Muazzam Faydaları
Badem yetiştiriciliği için gerekli yöntem ve teknikleri öğrendikten sonra bu şahane besinin bize sunduğu faydaları da öğrensek fena olmaz. Özellikle de bademin faydalarının günümüzde dünya çapında övüldüğünü hesaba katarsak. En bilinen sağlık faydalarından biri; kolesterolü azaltmaya yardımcı olmasıdır.
Beyin fonksiyonlarımızın sağlıklı ve iyi bir şekilde ilerlemesini sağlamak için de badem tüketebiliriz. Bu anlamda özellikle Alzheimer hastalığı başta türlü beyin rahatsızlıklarında tavsiye edilen bir gıdadır. Cilt sağlığını koruduğu, kan şekerini dengelediği, kilo vermeye yardımcı olduğu da bilinmektedir.
